دانشجویان به‌عنوان رکن اساسی نظام آموزشی، در دستیابی به اهداف نظام آموزشی نقش و جایگاه ویژه‌ای دارند، توجه به این قشر از جامعه از لحاظ آموزشی و تربیتی، شکوفایی هرچه بیشتر نظام آموزشی تربیتی را موجب می‌گردد ^[1].. آنچه در فرایند یادگیری از اهمیت اساسی برخوردار است، فراهم آوردن شرایط یادگیرنده و موقعیت یادگیری به‌گونه‌ای است که بهترین دستاوردها حاصل آید^{[3، 2]}. یکی از عوامل مؤثر در موفقیت تحصیلی دانشجویان، اشتیاق تحصیلی می‌باشد^[4].. اشتیاق تحصیلی به‌عنوان زمان و انرژی که دانشجویان در فعالیت‌های هدفمندانه آموزشی صرف می‌نماید، تعریف‌شده است ^[5].. اشتیاق تحصیلی به کمیت و کیفیت انرژی جسمانی و روانی دانشجویان اطلاق می‌شود که در طول دوران تحصیلی سرمایه‌گذاری می‌کنند^[6].

در زمینه اشتیاق تحصیلی اعتقاد بر این است که دانشجویان دارای ابعاد رفتاری (آن دسته از رفتارهایی نظیر انجام به‌موقع و از روی رغبت تکالیف درسی)، عاطفی (احساسات و علایق مثبت نسبت به تحصیل) و شناختی (نیرو گذاری روان‌شناختی در امر یادگیری) هستند که هرکدام به نحوی عملکرد تحصیلی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند^[7].نقش اشتیاق تحصیلی در طول دوران تحصیلی و تأثیر آن بر نتایج تحصیلی، به یک موضوع مهم و موردتوجه در سال‌های اخیر تبدیل‌شده است. به‌طوری‌که اشتیاق تحصیلی باعث بهبود عملکرد تحصیلی و افزایش مشارکت دانشجویان در فعالیت‌های مثبت تحصیلی می‌شود^[11-8].ازجمله عواملی که می‌تواند بر سلامت روان و عملکرد تحصیلی دانشجویان تأثیرگذار باشد، فنّاوری و ارتباطات روزمره از طریق آن‌هاست ^{[12، 13].} دانشجویانی که درگیر اعتیاد به اینترنت می‌باشند، به استفاده بیش از حد و بیمارگونه از اینترنت روی می‌آورند که زمینه‌ساز اخلال در سلامت روان و عملکرد تحصیلی آنان محسوب می‌شود ^[14]. یافته‌های پژوهشی نشان داد که بین اعتیاد به اینترنت با پیشرفت تحصیلی و ویژگی شخصیتی روان رنجوری همبستگی معنادار وجود دارد. به‌طوری‌که فراگیرانی که از اعتیاد به اینترنت رنج می‌برند، پیشرفت تحصیلی کمتر و ویژگی شخصیتی روان رنجوری بیشتری را گزارش می‌کنند ^[12].در پژوهشی دیگر که باهدف تأثیر اعتیاد به اینترنت بر سلامت روان دانشجویان صورت گرفت، نتایج نشان داد که اعتیاد به اینترنت می‌تواند سلامت روان و مؤلفه آن یعنی نشانگان جسمانی، نشانگان اضطراب، نشانگان اختلال کارکرد اجتماعی و نشانگان افسردگی دانشجویان را تهدید نماید^[13].درواقع اعتیاد به اینترنت از طریق تأثیر منفی فراوانی که می‌تواند بر سلامت روان‌شناختی دانشجویان داشته باشد، بر عملکرد تحصیلی آنان نیز تأثیر منفی می‌گذارد^[14]. در همین راستا یافته‌های پژوهشی نشان داد که بین اعتیاد به اینترنت و کاهش پیشرفت تحصیلی ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین نتایج این پژوهش حاکی از آن بود که حدود 15 درصد از دانشجویان نمرات بالایی در مقیاس اعتیاد به اینترنت کسب کردند^[15].علاوه بر کاهش پیشرفت تحصیلی، یافته‌های پژوهشی دیگر مشخص ساخت که بین اعتیاد به اینترنت و انگیزش تحصیلی نیز ارتباط منفی و معنادار وجود دارد، این بدین معنی است که اعتیاد به اینترنت در کاهش انگیزش تحصیلی فراگیران مؤثر است^[16]. همچنین بسیاری از سازه‌های تأثیرگذار بر افت تحصیلی دانشجویان همچون تعلل ورزی تحصیلی، از طریق اعتیاد به اینترنت قابل پیش‌بینی است. درواقع دانشجویانی که درگیر اعتیاد به اینترنت می‌باشند، به‌احتمال بیشتری گرایش به رفتارهای تعلل ورزانِ دارند و به همین دلیل نیز عملکرد ضعیفی درزمینهٔ تحصیلی از خود نشان می‌دهند^[17]

^.باتوجه به پیشینه پژوهش در زمینه پیامدهای اعتیاد به اینترنت در ابعاد مختلف زندگی جوانان و به‌ویژه دانشجویان، که پیامدهای منفی روان‌شناختی و تحصیلی را به همراه دارد و همچنین با توجه به کمبود پژوهش درزمینه نقش اعتیاد به اینترنت بر ابعاد انگیزشی و اشتیاق تحصیلی، این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا بین اعتیاد به اینترنت و اشتیاق تحصیلی در دانشجویان ارتباط معنادار وجود دارد؟

روش‌ها

روش پژوهش توصیفی- همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه پیام نور شهرکرد در سال تحصیلی 1394-1393 می‌باشد. در پژوهش حاضر تعداد 200 دانشجو به شیوه نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند و به پرسشنامه‌های تحقیق پاسخ دادند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه اعتیاد به اینترنت و مقیاس اشتیاق تحصیلی استفاده شد.در پژوهش‌های به روش همبستگی، حداقل تعداد نمونه حدوداً 50 نفر اعلام‌شده است ^[18].در پژوهش حاضر به‌منظور افزایش اعتبار بیرونی و از بین بردن اثر ریزش نمونه‌گیری، تعداد نمونه 200 دانشجو انتخاب شدند. شیوه انتخاب نمونه به‌این‌ترتیب بود که هر یک از رشته‌های تحصیلی (مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات، مهندسی عمران، مهندسی مکانیک و مهندسی صنایع) گروه آموزشی فنی مهندسی دانشگاه پیام نور شهرکرد، به‌صورت یک خوشه در نظر گرفته شدند، در مرحله بعد چند کلاس از هر یک از رشته‌های تحصیلی به شیوه تصادفی انتخاب شدند و پژوهشگر با مراجعه به کلاس و ارائه توضیحات لازم به دانشجویان، پرسشنامه‌های تحقیق را توزیع کرد. همچنین به‌صورت شفاهی به آن‌ها اطمینان داده شد که پاسخ‌هایشان کاملاً محرمانه خواهد ماند، بدین ترتیب افراد شرکت‌کننده با رضایت آگاهانه در پژوهش شرکت کردند. در پژوهش حاضر برای سنجش اعتیاد به اینترنت، از پرسشنامه اعتیاد به اینترنت Yangاستفاده‌شده است. این پرسشنامه شامل 20 گویه است که آن آزمودنی باید به 20 سؤال بر روی یک مقیاس لیکرت از هرگز (0) تا همیشه (5) پاسخ دهد. دامنه نمرات از صفرتا 100 است و نمره بیشتر نشانگر مشکلات و وابستگی بیشتر در ارتباط با استفاده از اینترنت است. در طی یک بررسی در ایران پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 79/0 محاسبه‌شده است ^[19]. همچنین در پژوهش حاضر نیز پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 84/0 محاسبه‌شده است. مقیاس اشتیاق تحصیلی توسط Fredericks و همکاران ساخته شده که دارای 14 گویه است که این گویه ها؛ سه خرد هم قیاس رفتاری، عاطفی و شناختی را در میان دانشجویان اندازه‌گیری می‌کند. دانشجویان به گویه های این مقیاس روی یک مقیاس لیکرت از هرگز (1) تا همیشه (5) پاسخ دهند. در طی یک بررسی در ایران، پایایی این پرسشنامه با استفاده از روش ضریب آلفای کرونباخ 66/0 به دست آمد^[20]. همچنین در پژوهش حاضر نیز پایایی این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 79/0 محاسبه شده است.داده‌های گردآوری شده به‌وسیله نرم‌افزار SPSS-18 و با استفاده از آمار توصیفی یعنی میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی یعنی ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون در سطح معناداری 001/0 تجزیه‌وتحلیل شدند.

یافته‌ها

در پژوهش حاضر 200 دانشجو با میانگین سنی 79/1 ± 96/22، شرکت کردند. میانگین متغیر اعتیاد به اینترنت77/3 ± 63/30 به دست آمد. همچنین میانگین متغیر اشتیاق تحصیلی 72/6 ± 06/40 به دست آمد. میانگین مؤلفه‌های اشتیاق تحصیلی یعنی اشتیاق رفتاری 01/2 ± 78/10، اشتیاق شناختی 65/2 ±30/13 و اشتیاق عاطفی 96/2 ± 99/15 گزارش‌شده است. به‌منظور بررسی رابطه بین متغیرهای پژوهش از ضریب همبستگی پیرسون استفاده‌شده است که نتایج در جدول 1، بیان‌شده است.

نتایج ماتریس همبستگی پیرسون نشان می‌دهد که بین اشتیاق تحصیلی و اعتیاد به اینترنت با ضریب همبستگی 29/0-، ارتباط معنادار وجود دارد. این یافته نشان می‌دهد که با افزایش اعتیاد به اینترنت در دانشجویان، از اشتیاق تحصیلی آن‌ها نیز به‌طور معنادار کاسته می‌شود، و برعکس زمانی که میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان کم باشد، اشتیاق تحصیلی در دانشجویان نیز افزایش پیدا می‌کند. همچنین نتایج جدول 1، نشانگر آن است که بین مؤلفه‌های اشتیاق تحصیلی یعنی اشتیاق شناختی، اشتیاق رفتاری و اشتیاق عاطفی با اعتیاد به اینترنت به ترتیب با ضریب همبستگی 19/0-، 27/0- و 30/0- ارتباط معنادار وجود دارد.

به‌عبارت‌دیگر با افزایش اعتیاد به اینترنت در دانشجویان، از مؤلفه‌های اشتیاق تحصیلی آن‌ها نیز به‌طور معنادار کاسته می‌شود، و برعکس زمانی که میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان کم باشد، میزان مؤلفه‌های اشتیاق تحصیلی در دانشجویان نیز افزایش پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که تمامی این ضرایب در سطح 01/0P< معنادار هستند.

همچنین به‌منظور پیش‌بینی اشتیاق تحصیلی بر اساس اعتیاد به اینترنت از تحلیل رگرسیون به شیوه هم‌زمان استفاده شد ونشان داد که اشتیاق تحصیلی با میزان fمشاهده‌شده 19/19 و با اطمینان 99 درصد می‌تواند حدوداً 8 درصد از واریانس اعتیاد به اینترنت در دانشجویان را به‌صورت منفی و معنادار پیش‌بینی نماید.

بحث

هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه اعتیاد به اینترنت و اشتیاق تحصیلی دانشجویان بود که نتایج به‌دست‌آمده حاصل از یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که بین اعتیاد به اینترنت با اشتیاق تحصیلی و مؤلفه‌های آن یعنی اشتیاق رفتاری، اشتیاق شناختی و اشتیاق عاطفی رابطه منفی و معنی‌داری وجود دارد. به‌عبارت‌دیگر نتایج حاصل از پژوهش حاضر مشخص کرد که دانشجویانی که مدت‌زمان بیشتری صرف اینترنت می‌کنند و به‌نوعی اعتیاد به اینترنت دارند، از اشتیاق تحصیلی کمتری نیز برخوردار هستند. همچنین یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که اعتیاد به اینترنت می‌تواند به‌صورت منفی و معنادار 8 درصد از واریانس اشتیاق تحصیلی در دانشجویان را پیش‌بینی نماید. نتایج پژوهش حاضر همسو با سایر مطالعات مبنی بر اینکه استفاده افراطی و اعتیادوار از اینترنت تأثیرات منفی بر بیشتر ابعاد زندگی دانشجویان و به‌ویژه عملکرد تحصیلی آن‌ها دارد و با کاهش اشتیاق تحصیلی همراه است، مطابقت دارد^{[17، 15، 12].}

^.باتوجه به پژوهش‌های موجود درزمینه نقش اعتیاد به اینترنت بر عملکرد تحصیلی و سایر جنبه‌های زندگی دانشجویان، رابطه منفی اعتیاد به اینترنت با اشتیاق تحصیلی دانشجویان را چنین می‌توان تبیین نمود که اعتیاد به اینترنت موجب تحمیل شکست در بیشتر ابعاد زندگی فرد می‌شود و موجب کاهش فعالیت از سوی دانشجویان و درنتیجه افت عملکرد تحصیلی آن‌ها می‌شود. افت عملکرد تحصیلی به دنبال اعتیاد به اینترنت موجب خواهد شد که دانشجویان نه‌تنها معدل پایینی داشته باشند، بلکه نارضایتی و فرسودگی تحصیلی آن‌ها را نیز به دنبال خواهد داشت و درنتیجه با کاهش رضایت از تحصیل و همچنین کاهش نتایج تحصیلی، اشتیاق و انگیزه آها برای فعالیت‌های تحصیلی نیز کاهش خواهد یافت ^[15].همچنین اعتیاد به اینترنت و به دنبال آن صرف زمان طولانی در اینترنت موجب خستگی جسمانی و روانی دانشجویان می‌شود که درنتیجه باعث صرف زمان کمتری برای رسیدگی به امور تحصیلی از سوی دانشجویان می‌شود که شکست درزمینه تحصیلی برای دانشجویان را به دنبال خواهد داشت. درنتیجه به دنبال کسب نتایج ضعیف درزمینه تحصیلی، اشتیاق تحصیلی آن‌ها نیز کاهش می‌یابد که موجب شکل‌گیری یک چرخه معیوب و منفی می‌شود. بدین‌صورت که شکست تحصیلی درنتیجه اعتیاد به اینترنت منجر به کاهش اشتیاق تحصیلی می‌شود و از سوی دیگر کاهش اشتیاق تحصیلی به کسب نتایج ضعیف‌تر می‌انجامد^{[17، 15، 12].}همان‌طور که پژوهش‌ها هم نشان‌گر این هستند که همبستگی مثبت و معنادار میان استفاده زیاد و آسیب‌رسان از اینترنت با مؤلفه‌های درماندگی روان‌شناختی همچون اضطراب و افسردگی ارتباط دارند ^[21].همچنین در زمینه نقش اشتیاق تحصیلی در پیشرفت تحصیلی دانشجویان نیز، پژوهش‌ها نشان دادند که دانشجویانی که از انگیزش تحصیلی و یادگیری بالایی برخوردارند، در مقایسه با سایر دانشجویان، نمرات تحصیلی بهتر و موفقیت آموزشی بالایی دارند ^[16]. یافته‌های سایر مطالعات نشان داده‌اند که اعتیاد به اینترنت نقش مهمی در کاهش انگیزش تحصیلی دانشجویان ایفا می‌کند و در نتیجه از اشتیاق تحصیلی آن‌ها نیز می‌کاهد ^{[16، 17].}

پژوهش حاضر در جامعه آماری دانشجویان کارشناسی پیام نور شهرکرد صورت گرفته است و باید در تعمیم نتایج پژوهش حاضر به سایر جوامع آماری احتیاط کرد. با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر توصیه می‌شود که به منظور افزایش اشتیاق تحصیلی و عملکرد تحصیلی دانشجویان، در دانشگاه‌ها، دوره‌های آموزشی و مشاوره‌ای به منظور کمک به افرادی که از اعتیاد به اینترنت رنج می‌برند برگزار کرد و مداخلات لازم روان‌شناختی برای رسیدن به بهبودی برای آن‌ها ارائه گردد، در نتیجه میزان اشتیاق تحصیلی دانشجویان افزایش پیدا می‌کند.

نتیجه‌گیری

 با توجه به نقش اعتیاد به اینترنت در اشتیاق تحصیلی دانشجویان، می‌توان نتیجه گرفت که استفاده از اینترنت در کنار مزایای تحصیلی و آموزشی مختلفی که دارد، اگر مدیریت نشود و به‌صورت افراطی مورد استفاده قرار گیرد نه‌تنها مفید نخواهد بود بلکه با پیامدهای منفی همچون کاهش اشتیاق تحصیلی همراه خواهد بود.

تقدیر و تشکر

از افراد شرکت‌کننده در پژوهش حاضر تشکر و قدردانی می‌گردد.

تایید اخلاقی

مجوزهای لازم از دانشگاه پیام نور اخذشده است.

منبع مالی

با بودجه شخصی نویسندگان این مقاله انجام‌شده است.

تعارض منافع:

 هیچ گونه تعارض منافعی در این مطالعه وجود ندارد.