بررسی میزان تعلق پذیری بالینی در دانشجویان کارشناسی پرستاری​

مقدمه

نیاز به تعلق و تعلق پذیری کما بیش در همه انسان‌ها و همه فرهنگ‌ها یافت می شودو حس تعلق به عنوان رکن اساسی پیوند فرد با کالبد جامعه و محیط پیرامون محسوب می‌شود^[2و1]. نیاز به تعلق توسط آبراهام مازلو به عنوان سومین نیاز از سلسله مراتب نیازهای تئوری وی و به عنوان یکی از نیازهای اساسی بشر شناخته شده است^]3[. تعلق پذیری شکل گسترده مفهوم تعلق پذیری مازلو و همان چیزی است که افراد را با محیط و پیرامون آنها ارتباط می‌دهد^]4[. بر اساس تحلیل مفهوم صورت گرفته در حوزه روان پرستاری، حس تعلق پذیری این گونه تعریف شده است؛ تجربه درگیری فرد در یک سیستم یا محیط، به طوری که فرد احساس کند جزء لاینفک آن سیستم یا محیط است^]5و2[. تعلق پذیری نیاز به بودن و درک از اهمیت داشتن برای دیگران در سطوح مختلف بین فردی تعریف
می‌شود. به عبارت دیگر تعلق پذیری، یک تجربه عمیق شخصی و وابسته به زمینه است که در پاسخ به این که فرد به چه میزان از طرف گروه احساس امنیت، پذیرش، احترام و ارزش و یا احساس پیوند و تلفیق با گروه نموده و تا چه اندازه ارزش‌های وی با ارزش‌های حرفه‌ای گروه هماهنگی داشته باشد، شکل می‌گیرد^]7و6[. این مفهوم به عنوان پدیده‌ای مهم برای دانشجویان پرستاری و سایر افراد درگیر در آموزش دانشجویان تلقی شده ^]8و7[ و امکان یادگیری تجربی در محیط‌های بالینی را فراهم می‌کند^]9[. بسیاری از پژوهشگران حوزه آموزش بر این باورند که یکی از مهم‌ترین نیازهای کلیه دانشجویان جهت عملکرد صحیح در محیط‌های یادگیری، نیاز به تعلق می‌باشد^]6[ و تا زمانی که نیاز اساسی دانشجویان پرستاری به امنیت و تعلق مرتفع نگردد، نیازهای سطوح بالاتر دارای اهمیت کمتری بوده^]10[ و فرصت توجه به نیازهای بالاتر وجود نخواهد داشت^]11[. در واقع یکی از عوامل عمده و تاثیرگذار بر رفتار و موفقیت دانشجویان حس تعلق است که به عنوان اساس واکنش‌های عاطفی و رفتاری افراد شناخته شده است^]12[. بطوریکه در پژوهش کیفی خادمیان و شریف، تعلق حرفه‌ای به عنوان یک طبقه مهم پژوهش استخراج شده است^]13[. از دیدگاه دانشجویان، پذیرش از سوی اعضای تیم درمانی، پرستاران و سایرین به عنوان عضوی از گروه یا حرفه به عنوان بخش مهمی از تجارب بالینی آن‌ها مطرح شده است. لیکن یکی از حوزه‌های چالش برانگیز آموزش بالینی، چالش‌های مربوط به روابط دانشجو و مربی، دانشجو و کارکنان پرستاری و دانشجو و تیم درمان است. دانشجویان همواره تلاش دارند که در طی برنامه‌های آموزش بالینی خودرا بخشی از جامعه پرستاری بدانند^]14[ و با توجه به کشمکش بین اهداف کوتاه مدت و دراز مدت محیط‌های مراقبت بهداشتی و فشار برنامه‌های آموزشی مبنی بر آموزش پرستارانی شایسته و آماده به کار، توسعه حس تعلق پذیری برای اطمینان از موفقیت دانشجویان، همچنین به کارگیری و ابقاء آن‌ها به عنوان نیروهای انسانی در آینده، امری ضروری به شمار می‌رود^]14[. اما این مفهوم هنوز در پرستاری به قدرکافی شناخته نشده است^]7و6[ و اطلاعات محدود و ناکافی در زمینه تعلق پذیری دانشجویان پرستاری وجود دارد^]15[. لذا مطالعه‌ی حاضر با هدف تعیین میزان تعلق پذیری بالینی در دانشجویان پرستاری به انجام رسیده است.

روش‌ها

این پژوهش توصیفی - مقطعی در جامعه‌ی دانشجویان پرستاری دانشکده پرستاری شهید صدوقی یزد در سال تحصیلی 1395-1394 انجام گرفت. جامعه مورد مطالعه دانشجویان ترم 4، 6 و 8 پرستاری که تجربه حضور در بالین را داشتند، بودند. کسب رضایت آگاهانه از دانشجویان برای ورود به مطالعه از جمله شرایط لازم برای شرکت در پژوهش بود. پژوهشگران طی حضور در کلاس‌های دانشجویان و اگاهی دادن به آنان در رابطه‌ی با پژوهش، اهداف و نحوه تکمیل پرسشنامه مربوطه، از دانشجویانی که مایل به شرکت در مطالعه بودند خواسته شد که پرسشنامه را تکمیل نمایند. در مجموع 93 دانشجو با رضایت آگاهانه در پژوهش شرکت کردند.

ابزار پژوهش، مقیاس تعلق پذیری حسنوند و همکاران (شکل انطباق یافته مقیاس تجربه تعلق پذیری لوت جونز و همکاران) بود که کلیه مراحل ترجمه، انطباق فرهنگی و اعتباریابی را طی کرده و نتایج روان سنجی حاکی از روایی و پایایی بالای مقیاس و در نتیجه کاربردی بودن مقیاس برای محیط‌های بالینی کشور ایران بود. در بررسی روایی محتوا، شاخص روایی محتوایی کلیه عبارات مقیاس بالای 0/78 بدست آمد. شاخص روایی محتوا - مقیاس یا شاخص روایی کل به روش محاسبه میانگین تعیین شد که برابر 0/92 بود. همچنین آماره‌ی کاپای تعدیل شده کلیه عبارات مقیاس بررسی و مقدار آن برای کلیه عبارات بیش از 0/74 یا بسیار خوب گزارش شد. بررسی بایایی، ضریب آلفای کرونباخ برای کل ابزار 0/92=α، در خرده مقیاس عزت نفس 0/85=α، در خرده مقیاس پیوستگی 0/86=α و برای خرده مقیاس کارآمدی 0/80=α بدست آمد.

این پرسشنامه، ابزاری خود ایفا دارای 32 گویه بر اساس مقیاس 5 نقطه‌ای لیکرت از 1 (هرگز صحیح) تا 5 (همیشه صحیح) است که میانگین هر آیتم و همچنین کل مقیاس اندازه گیری می‌شود. نمره بالاتر بیانگر سطوح بالاتر تعلق پذیری می‌باشد. تعلق پذیری بر اساس سه خرده مقیاس اصلی شامل عزت نفس (13 سؤال)، پیوستگی (10 سؤال) و کارآمدی (8 سؤال) ارزیابی می‌شود. سه آیتم
(6، 12 و 22) در هیچ طبقه‌ای قرار نمی‌گیرند. برخی سؤالات به صورت معکوس نمره گذاری شدند. به منظور تحلیل داده‌ها از نرم افزار آماریSPSS v19  استفاده و نتایج  در قالب آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون اماری تی مستقل و تحلیل واریانس و آزمون شفه) گزارش شد ^]16[.

یافته‌ها

میانگین سنی دانشجویان 3/22±  21/24 سال، 73/1% دختر و 26/9% پسر، 77/5% مجرد، 68/6% بومی، 38/7% ساکن خوابگاه، 1/73% علاقمند به حرفه، 7/23% دارای تجربه‌ی کار دانشجویی و 63/4% دارای بستگان شاغل در زمینه‌ی حرفه پرستاری بودند.

یافته‌ها نشان داد که  میانگین نمره مقیاس تعلق پذیری بالینی 0/56±  3/31، کمترین میانگین نمره 2/48 مربوط به گزینه 8 (از طرف همکاران بالینی برای شرکت در برنامه‌های خارج از محیط بالینی مانند میهمانی، سینما و ... دعوت می‌شوم) و بیشترین میانگین نمره 4/37 مربوط به گزینه 2 (برایم مهم است از طرف همکاران بالینی پذیرفته شوم) بود.

میانگین و انحراف معیار نمره برای خرده مقیاس عزت نفس 0/60±  3/34، برای خرده مقیاس پیوستگی 0/64±  3/11، برای خرده مقیاس کارآمدی 0/67±  3/46 بدست آمد. در واقع، بیشترین میانگین نمره مربوط به خرده مقیاس کارآمدی و کمترین میانگین نمره مربوط به خرده مقیاس پیوستگی بود.

در بررسی رابطه میانگین نمره تعلق پذیری بالینی با متغیرهای جمعیت شناختی (جدول 1)، یافته‌ها نشان داد که آزمون تی مستقل تفاوت معنادار را بین دانشجویان دختر و پسر (0/08= p)، مجرد و متأهل (19/0= p)، خوابگاهی و غیرخوابگاهی (0/08= p)، بومی و غیر بومی (0/18= p) نشان نمی‌دهد. اما آزمون تی مستقل تفاوت معناداری را بین میانگین نمره تعلق پذیری بالینی دانشجویان علاقمند و غیر علاقمند به رشته تحصیلی (0/009= p)، دانشجویان دارای سابقه کار دانشجویی و فاقد سابقه کار دانشجویی (05/0= p) نشان داد (جدول1).

جدول1 مقایسه میانگین و انحراف معیار نمرات تعلق پذیری بالینی دانشجویان پرستاری  بر حسب متغیرهای جمعیت شناختی

آزمون آماری تحلیل واریانس تفاوت معناداری را بین میانگین نمره تعلق پذیری بالینی دانشجویان ترم‌های تحصیلی مختلف نشان داد و آزمون آماری تعقیبی شفه نشان داد میانگین نمره تعلق پذیری بالینی دانشجویان ترم 8 بیش از دانشجویان ترم 4و 6 است
(01 0/0> p).

بحث

مطالعه نشان داد میانگین نمره مقیاس تعلق پذیری محیط بالینی 31/3  بوده  است. این مقدار کمتر از میانگین نمره مقیاس تعلق پذیری بالینی مطالعه Levett-Jones (60/3 ) بود. از آن جایی که تعلق پذیری تجربه‌ای هم فردی و هم وابسته به زمینه است و روابط بین فردی دانشجویان با پرستاران بخش، به عنوان مهم‌ترین عامل تأثیر گذار بر حس تعلق پذیری دانشجویان می‌باشد و به علاوه حس تعلق پذیری افراد بر اساس شواهد تحقیقاتی تحت تأثیر عوامل مختلف فردی، بین فردی، زمینه‌ای و سازمانی است^]17[، لذا این عوامل
می‌تواند توجیه کننده تفاوت بین نتایج مطالعه حاضر با مطالعه Levett-Jones باشد. همچنین نتایج مطالعه‌ی دیگری که در کره جنوبی توسط  KimوPark انجام شده، حاکی از اختلاف جزیی بین نمره تعلق پذیری در مطالعه حاضر با مطالعه یاد شده است. به طوری که میانگین تعلق پذیری در این مطالعه (40/3) بود، که قدری بیش از میانگین نمره مقیاس تعلق پذیری بالینی دانشجویان در مطالعه‌ی حاضر بود و به نظر می‌رسد تفاوت‌های موجود در مشخصات جمعیت شناختی دانشجویان از عوامل مؤثر در بروز این تفاوت باشد بطوریکه در مطالعه‌ی KimوPark  202 نفر دانشجوی دوره عملکرد بالینی پیشرفته از 11 نهاد آموزشی عملکرد بالینی پیشرفته، 3 موسسه واقع در سئول و چند نهاد دیگر در سایر مناطق کره جنوبی به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده بودند^]18[. در
مطالعه‌ی Kimو Jung هم میانگین نمره مقیاس تعلق پذیری بالینی (3/40) بیشتر از مطالعه‌ی حاضر بدست آمده بود. قابل ذکر است که در مطالعه‌ی Kimو Jung تعداد دانشجویان پرستاری مورد مطالعه 335 بودند که 72/2%  آنان دانشجویان سال سوم بودند^]19[ که می‌تواند در ایجاد تفاوت ذکر شده مؤثر باشد.

از بین خرده مقیاس‌ها، بیشترین میانگین نمره به خرده مقیاس خودکارآمدی و حداقل میانگین نمره به خرده مقیاس پیوستگی اختصاص داشت. میانگین نمره خرده مقیاس کارآمدی در مطالعه Levett-Jones ^]17[ و Kim وJung ^]19[ به ترتیب 33/4 و80/3 بود. خودکارآمدی واسطه‌ی بین دانش و رفتار و با شایستگی حرفه‌ای نیز در ارتباط است و حس قوی خودکارآمدی به تلاش و پشتکار برای کسب موفقیت منجر می‌شود ^]20[ و بالا بودن نمره‌ی خودکارآمدی دانشجویان مورد مطالعه حاکی از آن است که دانشجویان درصدد انجام فعالیت‌هایی هستند که حاکی از خودکارامدی آنان بوده و به بهبود تعلق پذیری بالینی کمک می‌نماید.

بر اساس نمره میانگین دو خرده مقیاس دیگر مشخص شد، میانگین نمره خرده مقیاس عزت نفس واحدهای مورد مطالعه بیشتر از میانگین نمره خرده مقیاس پیوستگی است. عزت نفس عامل روان شناختی مهم و اثر گذار بر سلامت و کیفیت زندگی به شمار می‌رود و احساس رضایت و ارزشمند بودن هر فرد نسبت به خود و عملکردش می‌باشد و بر تمام سطوح زندگی فرد، من جمله نحوه تفکر، احساس و عمل تأثیرگذار است^]21[. مطالعات مختلف انجام شده در زمینه‌ی عزت نفس دانشجویان پرستاری حاکی از ان بوده که دانشجویان پرستاری اغلب دارای عزت نفس در سطح متوسط بوده‌اند، من جمله مطالعه‌ی Azizi  و همکاران^]21[ و Barkhordary  و همکاران^]22[.

امتیاز پایین خرده مقیاس پیوستگی در این مطالعه حاکی از ضعف تعاملات بین فردی دانشجویان در محیط بالینی است. در حالیکه به وجود آمدن پیوستگی بین افراد می‌تواند سرمایه‌ی اجتماعی تلقی شود و منجر به ایجاد اعتماد شده و زمینه را برای رسیدن به اهداف مشترک فراهم می‌سازد. در واقع پذیرفته شدن به عنوان یک نیاز اساسی بشر تلقی شده و ایجاد و حفظ ارتباطات اجتماعی و روانی را تسهیل می‌کند^]23[. بنابراین برای بهبود تعلق پذیری بالینی دانشجویان ضروری است که  تعاملات بین فردی آنان بهبود یابد^]19[.

از میان گویه های مقیاس، گویه 2، "پذیرفته شدن از سوی همکاران بالینی برایم مهم است" دارای بیشترین نمره میانگین بود و در مطالعه Mohamed و همکاران هم حداکثر نمره به همین عبارت تعلق گرفت و محققان بیان داشتند که تعلق پذیری نسبت به همکاران و تیم مراقبتی در گرو پذیرفته شدن است^]24[. همچنین این یافته به موازات یافته‌های حاصل از مطالعه‌ی Andersson و همکاران^]25[ و Fink و همکاران ^]26[است. در این مطالعات دانشجویان پرستاری، پذیرفته شدن توسط همکلاسی‌ها را موضوع بسیار مهم بیان داشتند. یافته‌های مطالعه‌ی Kern و همکاران نیز حاکی از آن بود که دانشجویان علی رغم آنکه خود را در هنگام ورود به بخش، فردی تازه کار می‌دانند اما تمایل به برقراری ارتباطات حرفه ایی با پرستاران داشته و خواهان آن هستند که از سوی آنان مورد پرسش و پاسخ قرار گیرند و حس پذیرفته شده و ارزشمندی را تجربه می‌کنند^]27[.

گویه ی 8، "از طرف همکاران بالینی برای شرکت در برنامه‌های خارج از محیط بالینی (میهمانی، سینما و ... ) دعوت می‌شوم" کمترین نمره میانگین را داشت. با تمرکز بر این مسئله که دانشجویان در طول هر ترم، صرفاً جهت گذراندن تعداد روزهای محدودی تحت عنوان کارآموزی در بخش‌ها حاضر می‌شوند؛ بنابراین فرصت برقراری روابط دوستانه با پرستاران فراهم نمی‌شود و صرفاً تعاملات ایجاد شده در جهت انجام مراقبت‌های بالینی و برآوردن نیازهای بیماران و نیازهای یادگیری دانشجویان است.

نمره میانگین مقیاس تجربه تعلق پذیری بالینی در دانشجویان علاقه مند به رشته تحصیلی به طور معناداری بالاتر از دانشجویان غیر علاقه مند به رشته تحصیلی بود. در واقع علاقه مندی به رشته‌ی تحصیلی می‌تواند باعث افزایش حس مسئولیت پذیری و کارایی فرد در سیستم ارائه خدمات سلامت شود^]28[ و بالعکس بی علاقگی به حرفه‌ی در حال تحصیل می‌تواند منجر به بروز تنش، نگرانی، بیماری‌های جسمی و روانی و عدم تطابق اجتماعی شود^]29[.

در رابطه با ترم تحصیلی، میانگین نمره مقیاس تجربه تعلق پذیری بالینی دانشجویان ترم هشتم بیش از سایر دانشجویان بود. با توجه به آنکه بر اساس سر فصل دروس دوره کارشناسی پرستاری مصوب وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، دانشجویان کارشناسی پرستاری، سال آخر دوره‌ی تحصیلی خود را ملزم به  گذراندن واحدهای کارآموزی در عرصه می‌باشند و در واقع آنان به مثابه پرستاران دارای شیفت‌های کاری بوده و در شیفت‌های مختلف کاری حضور فعال داشته و تعاملشان با پرستاران بیش از تعاملی است که در طی دوره‌ی کارآموزی داشته‌اند. بنابراین ارتباطات حرفه ایی و دوستانه ایی که برقرار می‌کنند از قوت بیشتری برخوردار بوده و با جو کاری و محیط بالینی نیز بیشتر آشنا شده و در انجام امور محوله حس استقلال را تجربه می‌کنند؛ که تمامی این موارد می‌تواند به افزایش حس تعلق پذیری کمک نماید.

نتیجه گیری

تعلق پذیری بالینی دانشجویان پرستاری در حد متوسط  بوده و علاقه مندی به حرفه و تجربه کار در عرصه بالینی هر دو از جمله عواملی است که بر تقویت حس تعلق دانشجویان نسبت به محیط بالینی تأثیر گذار می‌باشد.

 تشکر و قدردانی

از کلیه دانشجویان پرستاری  دانشکده پرستاری شهید صدوقی یزد که در اجرای این پژوهش همکاری صمیمانه داشتند، کمال تشکر و قدردانی را اعلام می‌داریم.

تأییدیه اخلاقی : کلیه‌ی پرسشنامه‌ها فاقد نام و نام خانوادگی بوده است.

تعارض منافع: بین نویسندگان و مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی هیچ گونه تعارضی در منافع وجود ندارد. 

حمایت مالی : موردی از طرف نویسندگان گزارش نشده است.